Koncepcja i projekt doskonalenia nauczycieli coachów w zakresie nauczania skierowanego na efekty

Nowe oczekiwania wobec człowieka

Na całym świecie i w naszym kraju dokonały się głębokie przeobrażenia w zakresie funkcjonowania gospodarki i państwa. W światowej gospodarce jesteśmy świadkami głębokiego procesu globalizacji i funkcjonowania w warunkach wielokulturowych. Szybko pogłębiana jest współpraca międzynarodowa a ponadto mają miejsce liczne migracje ludności z krajów o niskim rozwoju gospodarczym do krajów, gdzie brakuje rąk do pracy. Proces globalizacji i dalszego narastania zjawiska tworzenia się społeczeństw wielokulturowych stawia przed pojedynczym człowiekiem nowe oczekiwania i nowe wyzwania. W społeczeństwach zachodnich proces ten ma swoją dynamikę i rozciąga się w dłuższym okresie czasu. Na społeczeństwo polskie silnie oddziałują światowe tendencje.
W Polsce miał miejsce dodatkowy proces, który pogłębił i zdynamizował tendencje światowe. Począwszy od roku 1989 przeszliśmy od państwa sterowanego odgórnie i gospodarki planowej do państwa o samorządności lokalnej i gospodarki wolnorynkowej. Zmiany polityczne i gospodarcze w Polsce spowodowały, że obywatele mają możliwość samodzielnego podejmowania decyzji w zakresie funkcjonowania kraju i regionów oraz samodzielnego podejmowania decyzji w prywatnych podmiotach gospodarczych. Żyliśmy w państwie totalitarnym, a teraz dysponujemy znaczącym zakresem wolności obywatelskich.
Skutki światowej globalizacji i przemian politycznych w naszym kraju w stosunku do oczekiwań, jakie stawiane są człowiekowi nałożyły się. Wcześniej od człowieka oczekiwano wykonywania z góry znanych obowiązków i bezdyskusyjnego wykonywania poleceń. Dzisiaj od człowieka oczekuje się umiejętności funkcjonowania w sytuacjach o poszerzonym zakresie wolności i dużej niepewności. We współczesnym świecie człowiek radzi sobie wówczas, gdy potrafi samodzielnie stawiać sobie cele, formułować sposoby ich realizacji i osiągać w praktyce to, co wcześniej zamierzał teoretycznie. Współczesny świat na tyle się zmienił, że człowiek posłuszny i bierny, czyli wcześniej dobrze przygotowany do życia, dzisiaj zasila szeregi osób wykluczonych i często pozostaje na utrzymaniu państwa.

Wymagania wobec współczesnej edukacji

W efekcie narastania procesu globalizacji i wielokulturowości oraz przemian politycznych w naszej części świata powinny nastąpić również głębokie zmiany w sposobie kształcenia i przygotowania młodego człowieka do życia. Chodzi o to, aby współczesny absolwent potrafił to, co oczekuje od niego współczesny rynek pracy, a nie rynek sprzed 20 lat.
Obecnie, jeszcze funkcjonujący system edukacji przygotowuje człowieka do biernego i bezdyskusyjnego wykonywania z góry zadanych obowiązków i poleceń. Natomiast ważnym elementem współczesnego działania jest umiejętność samodzielnego funkcjonowania w sytuacjach o poszerzonej wolności, czyli stawiania sobie celów, podejmowania decyzji, pracy w zespole i nie tak kompetencji badawczych, jak umiejętności wykorzystania dostępnej nam wiedzy do twórczego rozwiązywania problemów. Dzisiaj ważnym jest wykazywanie postawy otwartości i odpowiedzialności za wykonywane zadanie, zdolność do kierowania osobami samodzielnie podejmującymi decyzje; zarządzanie konfliktem oraz twórcze rozwiązywanie problemów.

Z badań prof. Astryd Męczkowskiej wynika, że nadal obowiązują koncepcje pedagogiczne, przy pomocy których uczeń przygotowywany jest do życia w państwie totalitarnym. Tymczasem w wyniku edukacji powinien on umieć samodzielnie stawiać sobie cele i grupowo je osiągać.

Na szczęście w systemie edukacji dokonywane są głębokie przemiany odpowiadające duchowi czasu. W oświacie z 8 czerwca 2009 zostało wprowadzone nowe rozporządzenie, w którym wymaga się od nauczyciela samodzielnego kształtowania programu i kształtowania samodzielności i odpowiedzialności u uczniów, co odpowiada duchowi czasu. Ten pozytywny proces legislacyjny kontynuowany jest w postaci projektu rozporządzenia z dn. 26 maja 2010 roku ?W sprawie standardów kształcenia przygotowującego nauczyciela do wykonywania zawodu.? Również w szkolnictwie wyższym przeprowadzana jest głęboka reforma kształcenia pod hasłem kształcenia skierowanego na efekty. Efektami kształcenia ma być nie tylko wiedza, ale umiejętności interpersonalne, społeczne i odpowiednie postawy.

Przemiany legislacyjne w Polsce przebiegają zgodnie z wytycznymi Unii Europejskiej. Wytyczne te są ujęte w dyrektywie dotyczącej kształcenia kompetencji kluczowych i Europejskich Ram Kwalifikacji. Dostosowanie prawa edukacyjnego w Polsce do wytycznych UE przebiega szybko i sprawnie.

Niemniej jednak można się spodziewać, że problemy wystąpią w okresie wdrażania przemian strukturalnych w edukacji. Należy zauważyć, że pracownicy całego systemu oświaty zostali przygotowani w duchu funkcjonowania w państwie totalitarnym. Jest dla nich trudne, czy wręcz niemożliwe wykonanie zadań przewidzianych przez ustawodawcę. Posiadają oni nawyki bezdyskusyjnego wykonywania poleceń, będzie więc im trudno samemu znaleźć się w sytuacji poszerzonej wolności i uczyć innych korzystania z tej wolności.

Praktyczną realizację zamysłów ustawodawcy można więc uzyskać jedynie przez wprowadzenie szerokiego programu edukacyjnego, w którym osoby pracujące w zarządzaniu oświatą, jak i nauczyciele będą mieli okazję doświadczyć, a następnie praktycznie przećwiczyć sposoby realizacji nowych celów edukacyjnych. Wydaje się, że niezbędna jest konieczność dokształcenia osób, którym powierzono wykonanie nowych zadań. Potrzeba ta jest tym większa, że nowe zadania, czyli nowe treści i formy edukacji głęboko różnią się od zadań dotychczas im powierzanych.

Oczekiwania wobec nauczycieli w zreformowanej szkole

Tradycyjny nauczyciel w sposób apodyktyczny przekazuje uczniom swoją wiedzę i sprawdza poziom ich przyswojenia. W nowej szkole zmienia się rola nauczyciela. Ma on pozostawić uczniowi daleko idącą swobodę w samodzielnym zdobywaniu wiedzy. Nauczyciel staje się doradcą, coachem, który pomaga uczniowi w jego samodzielnym rozwoju.
Proces kształcenia przestaje być celem samym w sobie. Umiejętne formowanie procesu uczenia się jest zarazem okazją do praktycznego zastosowania, czyli przećwiczenia przez ucznia już posiadanych umiejętności interpersonalnych i społecznych oraz ostatecznego ukształtowania postawy otwartości i odpowiedzialności. Uczeń uzyskuje umiejętności interpersonalne i społeczne oraz kształtuje swoją nową postawę na przedmiotach dedykowanych temu celowi. Niezbędne jest prowadzenie przedmiotów dedykowanych ćwiczeniu umiejętności interpersonalnych i społecznych oraz kształtujących postawy, gdyż ich treść i forma daleko odbiega od zajęć poświęconych zdobywaniu wiedzy.
Nauczyciel, z osoby przekazującej wiedzę, staje się doradcą w samodzielnym rozwoju ucznia. Następuje zmiana rozumienia zawodu nauczyciela ? z apodyktycznego nauczyciela na coacha.
Coach to nauczyciel, który potrafi wspierać ucznia w następujących procesach: samodzielne zdobywanie wiedzy, samodzielne oraz grupowe rozwiązywanie problemów, samodzielne kształtowanie osobistego i grupowego rozwoju, kształtowanie własnej kariery, kształtowanie postawy otwartości i odpowiedzialności.
Dobrze, jeśli te nowe umiejętności wiązałyby się ze zwiększonymi szansami awansu zawodowego nauczyciela i osób zarządzających oświatą.
Etapy i spodziewane efekty kształcenia nauczyciela - coacha.

ETAP I. GRUPA OTWARCIA

Treść kształcenia: W tym etapie prowadzone są ćwiczenia mające na celu doświadczanie przez nauczycieli sposobu indywidualnego i grupowego funkcjonowania w sytuacjach o poszerzonym polu wolności a także:
- doświadczanie sytuacji, w których wykorzystane są kompetencje kluczowe
- doświadczanie sytuacji, w których wykorzystywane są umiejętności interpersonalne i społeczne
- doświadczanie odmienności postawy apodyktycznej i zamkniętej, od postawy otwartej i odpowiedzialnej
- doświadczanie sytuacji konfliktowych i uczestnictwo w jego rozwiązywaniu
- praktyczne funkcjonowanie w środowisku wielokulturowym

Spodziewane efekty kształcenia: Osoba doświadczyła pola poszerzonej wolności i potrafi je odróżnić od sytuacji apodyktycznych i zdeterminowanych. Opanowała podstawowy zestaw zachowań wolnościowych.

ETAP II. NAUCZYCIEL ? ANIMATOR

Treść kształcenia: Nauczyciel uczy się organizowania sytuacji sprzyjających rozwojowi ucznia. Opanowuje umiejętności wspierania rozwoju ucznia w sytuacjach o poszerzonym polu wolności i opanowuje umiejętności kształtowania kompetencji kluczowych oraz postaw otwartości i odpowiedzialności, w tym:

- formułowania pojedynczych ćwiczeń podmiotowo twórczych
- prowadzenie lekcji, jako warsztatu
- prowadzi warsztat w zakresie kształtowania postaw otwartości i odpowiedzialności
- ćwiczy sprawdzanie efektów nauczania: umiejętności i postaw

Spodziewane efekty kształcenia: Nauczyciel - animator potrafi: formułować pojedyncze ćwiczenie warsztatowe, formułować ćwiczenie warsztatowe kształtujące postawy, ćwiczy umiejętność formułowania scenariusza pojedynczej lekcji prowadzonej, jako warsztat, ćwiczy umiejętność sprawdzania umiejętności interpersonalnych uzyskanych przez uczniów w pojedynczym ćwiczeniu.

ETAP III. NAUCZYCIEL - COACH

Treść kształcenia: Nauczyciel uczy się samodzielnego planowanie i formułowanie cyklu lekcji prowadzonych, jako warsztat uczący umiejętności interpersonalnych i kształtujący postawy. Samodzielnie identyfikuje uzyskane przez ucznia umiejętności interpersonalne w efekcie uczestnictwa w pojedynczym ćwiczeniu i w warsztacie. Planuje autorski program przedmiotów a także:

- formułuje scenariusz i samodzielnie prowadzi przedmiot metodą warsztatową
- prowadzi zajęcia metodą projektową
- samodzielnie identyfikuje uzyskane przez uczniów efekty uzyskane w dłuższych formach kształcenia
- formułuje scenariusz i samodzielnie prowadzi autorski warsztat

Spodziewane efekty kształcenia: Osoba jest samodzielnym nauczycielem w zakresie wspierania rozwoju podmiotowości ucznia, potrafi samodzielnie formułować autorskie programy nauczania, potrafi formułować ćwiczenia sprawdzające umiejętności i kompetencje uzyskane przez ucznia.

ETAP IV ? METODYK COACHINGU, doradca innych nauczycieli wspierających podmiotowy rozwój uczniów.

Treść kształcenia: Osoba formułuje cele kształcenia dla klasy z wykorzystaniem lokalnych uwarunkowań, sięga po zasoby leżące w otoczeniu, współpracuje z innymi instytucjami, pomaga animatorom w formułowaniu i prowadzeniu warsztatów a także:

- prowadzi grupę wsparcia nauczycieli ? animatorów
- formułuje cele kształcenia dla poszczególnych przedmiotów
- integruje efekty kształcenia uzyskiwane w danej klasie i w danym roku
- przygotowuje autorskie programy przedmiotów do prowadzenia przez innych nauczycieli
- doradza innym nauczycielom ? animatorom w zakresie metodyki prowadzenia warsztatów

Spodziewane efekty kształcenia: Metodyk coachingu potrafi być doradcą dla innych nauczycieli w zakresie prowadzenia zajęć i metodyki coachingu. Potrafi formułować autorskie programy nauczania wykorzystywane przez innych nauczycieli, aktywnie wykorzystywać uwarunkowania otoczenia, organizować pracę w placówkach oświaty prowadzonych metodą coachingu oraz współpracować z władzami i instytucjami otoczenia i rodzicami uczniów.

Uwagi końcowe

Szkoła, w której znajdą poczesne miejsce nauczyciele ? coach, stanie się miejscem rozwoju podmiotowości uczniów oraz źródłem energii, służącej rozwojowi rejonu oddziaływania tej szkoły. Energia nauczycieli i uczniów może zostać wykorzystana dla rozwoju całej społeczności. Wartością takiej szkoły jest nie tylko dostosowanie treści i form kształcenia do oczekiwań, jakie stawia współczesny świat przed młodymi ludźmi, ale także przekształcenie jej w miejsce rozwiązywania podstawowych problemów i będące animatorem stymulującym dalszy rozwój rejonu oddziaływania szkoły.
Kształcenie nauczycieli ? coachów to ważne i owocne zadanie społeczne.

Autorzy:
Dr Makary Stasiak

FUNDACJA ROZWOJU SYSTEMU EDUKACJI
90-222 Łódź, ul Rewolucji 1905 nr 52

Tel. 42 2995 601
mstasiak@ahe.lodz.pl