TWORZENIE ZESPOŁU AUTONOMICZNEGO

Pomiędzy podmiotem, którym jest pojedynczy człowiek, a podmiotem złożonym z zespołu współpracujących ze sobą ludzi zachodzi daleko idąca analogia. Podmiot - bez względu na to, czy jest podmiotem złożonym, czy tez stanowi go jeden człowiek - w relacji z otoczeniem działa w identyczny sposób. W podmiocie zespołowym pojawiają się jedynie nowe zjawiska i problemy wynikające z wewnętrznej organizacji zespołu ludzi. Chodzi o to, aby osoby tworzące podmiot zbiorowy potrafiły umiejętnie ze sobą współpracować. Chcąc opisać specyfikę umyślnie twórczej pracy zespołu, należy więc poddać analizie jego wewnętrzną organizację, gdyż tylko tam obserwujemy różnicę pomiędzy autonomicznym podmiotem indywidualnym a podmiotem złożonym.

Podobnie jak pojedynczy człowiek, grupa może postrzegać siebie jako podmiot heteronomiczny lub autonomiczny. W każdym z tych przypadków ludzie w inny sposób będą się organizowali. Inna jest wewnętrzna organizacja podmiotu zbiorowego zdeterminowanego, a inna podmiotu zbiorowego autonomicznego. Podstawę funkcjonowania tego drugiego stanowi postrzeganie siebie jako jednostki samodzielnej i samodzielnie organizującej swoje życie. Ludzie mogą się łączyć i tworzyć zespoły, organizacje i przedsiębiorstwa, w których realizowane są programy zachowań prowadzących do rozwoju dyspozycji podmiotowych uczestników zbiorowej aktywności.

Poczyńmy tu zastrzeżenie, że nie wszyscy członkowie zespołu podmiotowego muszą wykazywać postawę podmiotową. Zespół może być tak zorganizowany, że o jego kształcie i wewnętrznej strukturze decydują osoby podmiotowe, a dla części pracowników zachowujących się w sposób zdeterminowany organizuje się stanowiska ze zdefiniowanym zakresem obowiązków. Stanowiska te odpowiadają potrzebom i możliwościom osób zdeterminowanych. W związku z tym zastrzeżeniem, w dalszej części wywodu pominiemy obecność osób zdeterminowanych w zespole, gdyż nie decydują one o kształcie funkcjonowania autonomicznego podmiotu zbiorowego.

W podmiocie zbiorowym uczestnicy powinni tak ze sobą współdziałać, aby uzyskiwać twórcze efekty. Całość zadań, przed którymi stoi zespół, można podzielić na w miarę wyodrębnione zadania cząstkowe. Każde takie zadanie przydziela się jakiejś osobie lub subzespołowi. Po dokonaniu takiego podziału struktura organizacyjna firmy będzie odzwierciedlała strukturę odpowiedzialności. Drugi wymóg odnosi się do sposobu wykonywania przydzielonych zadań, sposobu wypełniania obowiązków. Chodzi o to, aby subzespół realizował przydzielony mu fragment odpowiedzialności umyślnie twórczo. Podejmowane zadania powinny być postrzegane jako podmiotowo twórcze. Znaczy to, że należy rozwiązywać je w sposób uprawniający działanie oraz prowadzący do rozwoju podmiotowego zaangażowanych przy nim osób.

Całość odpowiedzialności w firmie dzieli się na cząstkowe zadania, a te przydziela poszczególnym osobom lub grupom osób w zależności od rozmiarów odpowiedzialności cząstkowej. Umiejętność zarządzania podmiotem zbiorowym polega zatem na zdolności podziału całości zadań i całości odpowiedzialności w firmie na jasno wydzielone zadania cząstkowe oraz na utworzeniu odpowiednich komórek organizacyjnych odpowiadających za nie.

Pracownicy poszczególnych wydziałów posiadają daleko idącą autonomię w ramach przydzielonego obszaru odpowiedzialności. Mogą samodzielnie organizować sobie pracę i sposób jej wykonywania. W obszar ich autonomii wpisuje się również praca nad ich własnym rozwojem oraz rozwojem cząstkowego produktu powstającego w ich dziale.

Kolejnym elementem charakteryzującym umyślnie twórczy podmiot zbiorowy są działania i związane z nimi umiejętności przedmiotowe, polegające na łączeniu produktów cząstkowych powstałych w poszczególnych działach w wyrób, w produkt finalny. Opis łączenia produktów cząstkowych w wyrób finalny zawarty jest w klasycznej nauce o organizacji. Nowość, która występuje w firmie umyślnie twórczej, to działania w aspekcie podmiotowym. Polegają one na łączeniu i uzgadnianiu osiąganych celów i wartości, zaangażowania w pracę oraz umiejętności współpracy poszczególnych ludzi i działów w jedną całość.

Dobrze jest, gdy firma - współpracujący ze sobą zespół, który chce być autorem siebie samego - wie, kim chce być w przyszłości; gdy ma jakąś wizję; myśli o tym, dokąd chciałby podążać. Wizję taką rozpisuje się później na bardziej szczegółowy, dokładniej określony projekt przyszłego stanu rzeczy oraz program osiągania celu. Procesy te opisujemy szerzej w rozdziale o przeprowadzaniu audytu. Wskażmy tu jednak na podstawowe umiejętności potrzebne do organizowania twórczego zespołu:

• umiejętności widzenia interesu wynikającego z podjętych działań, liczenia kosztów i przychodów oraz podejmowania ryzyka;
• umiejętność grupowego podejmowania decyzji, polegającej na łączeniu pomysłów cząstkowych - takich, których twórcami są poszczególne osoby - w całościowe projekty;
• umiejętność podziału całej odpowiedzialności na zadania cząstkowe i przyznanie działowi cząstkowej autonomii wraz z prawem do samodzielnego i osobistego rozwoju;
• umiejętność dawania wolności innym osobom oraz przyjmowania na siebie odpowiedzialności;
• umiejętność tworzenia wspólnej wizji przyszłości i formułowania celów obejmujących cały zespół;
• umiejętność przygotowania projektu rozwoju całej firmy, który jest wypracowany na podstawie rozwoju poszczególnych działów.

Umiejętności wykorzystywane w firmie umyślnie twórczej w aspekcie emocjonalnym to z kolei:

• umiejętność cieszenia się ze wspólnych dokonań;
• dostrzeganie emocji towarzyszących pracy i stymulowanie pozytywnych i prorozwojowych postaw w miejsce postaw destrukcyjnych i negatywnych;
• tworzenie pozytywnej atmosfery i kształtowanie pozytywnych emocji towarzyszących współpracy w miejsce postaw izolacjonistycznych i indywidualistycznych.

Wymieńmy teraz umiejętności wykorzystywane w firmie umyślnie twórczej w aspekcie wolicjonalnym:

• umiejętność poddania się rygorom organizacyjnym z własnej dobrej woli, a nie wskutek przymusu;
• traktowanie nowych działań jako wyzwań i okazji do rozwoju, a nie jako kary i ograniczenia wolności;
• umiejętność podejmowania wyzwań i ryzyka.

Wreszcie, umiejętności wykorzystywane w firmie umyślnie twórczej w aspekcie podmiotowym to:

• umiejętność przekształcania rozwiązywanych problemów w zadania podmiotowo twórcze;
• umiejętność formułowania osobistego planu rozwoju z wykorzystaniem wykonywanej pracy;
• umiejętność formułowania osobistego planu rozwoju z wykorzystaniem faktu pracy w zespole, współpracy z innymi ludźmi.

Świadomość myślenia, emocji i zachowań umożliwia sformułowanie programu umyślnie twórczego, czyli takiego, który służy rozwojowi produktu i zarazem podmiotowemu rozwojowi zaangażowanych osób. W klasycznym rozumieniu praca jest mozołem, któremu towarzyszy ubytek sił człowieka. natomiast praca w firmie umyślnie twórczej służy powiększeniu mocy zaangażowanych osób. Praca umyślnie twórcza ma charakter samonagradzający się, bowiem człowiek obok efektów zewnętrznych - wytwarzania produktów - uzyskuje podmiotowy rozwój. Współpracę w zespole umyślnie twórczym można oprzeć na osobistym zaangażowaniu pracowników, a nie na środkach przymusu. Pracownicy mogą angażować swoją dobrą wolę, ponieważ dzięki pracy uzyskują efekty przedmiotowe i podmiotowe. W dotychczasowej praktyce i teorii praca zespołowa łączyła się zawsze ze zniewoleniem człowieka. Bycie w organizacji z definicji prowadziło do ograniczenia wolności. W organizacji umyślnie twórczej chodzi o stymulowanie postaw zaangażowania emocjonalnego, tutaj bowiem wykonywana praca prowadzi do poszerzenia zakresu wolności jej uczestników. Chodzi tylko o to, aby członkowie organizacji potrafili stymulować postawy prorozwojowe i by zarazem ograniczali do niezbędnego minimum postawy i czynności pomniejszające wolność. Rozwojowi grupy może towarzyszyć wspólne przeżywana radość z tego faktu.

Praca twórcza jest, jak powiedzieliśmy, samonagradzająca. Ludzie, którzy pracują w ten sposób, uzyskują podmiotowy efekt w postaci własnego rozwoju. Fakt ten powoduje, że wiele osób charakteryzuje naturalna skłonność do twórczej pracy. Zadaniem menedżera zespołu podmiotowego jest więc takie postępowanie, które będzie otwierało innych na twórczość; na podejmowanie wyzwań owocujących twórczymi efektami.

STRATEGIA ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW W UJĘCIU PODMIOTOWYM

W podejściu podmiotowym przedsiębiorstwo postrzegane jest jako autonomiczny podmiot grający o swoje przeżycie w otoczeniu. Wynik owej gry może być lepszy lub gorszy. Jak dotychczas, w podejściu obiektywistycznym podczas analizowania przedsiębiorstwa zadaje się pytanie, czy jest ono zorganizowane zgodnie z zasadami, bądź występującymi prawidłowościami w sferze gospodarczej. W podejściu podmiotowym podstawowym pytaniem, jakie się zadaje, jest pytanie o ulepszenie jego gry z otoczeniem. Jest to pytanie o jakość jego interakcji z otoczeniem. Możliwe odpowiedzi na zadawane pytania sytuują się w obszarze myślenia o poprawie jego funkcjonowania, w obrębie myślenia o podniesieniu poziomu wygranej w grze z otoczeniem.

W nauce o organizacji, w podejściu obiektywistycznym uczony poszukuje reguł prawidłowego funkcjonowania firmy, czym utrwala struktury i przeciwdziała zmianie. Uczony przyjmujący podejście podmiotowe za cel sobie stawia zmianę przedsiębiorstwa, jego struktur I sposobu funkcjonowania w kierunku wprowadzenia innowacji podnoszących poziom jego rentowności. Uczony obiektywistyczny utrwala stan rzeczy, a uczony o podejściu podmiotowym stymuluje jego rozwój.

Podstawową dziedziną myślenia o ewolucji przedsiębiorstwa jest projektowanie jego przyszłości. Ową przyszłość formułuje się w postaci strategii. W podejściu podmiotowym strategia to zestaw pomysłów, które mają przedsiębiorstwo doprowadzić do osiągania wyższego poziomu zysku, czyli do osiągnięcia przez nie wyższego poziomu autonomii. W efekcie zaprojektowanych w strategii zmian, a później wprowadzonych w życie, przedsiębiorstwo ma efektywniej funkcjonować. W podejściu podmiotowym zadaje się pytania o taką zmianę interakcji z otoczeniem oraz o taką wewnętrzną reorganizację, która spowoduje wprowadzenie do repertuaru jego funkcjonowania aktów twórczych. W podejściu podmiotowym celem strategii przedsiębiorstwa, zaprojektowaniem jego twórczego rozwoju jest zaprojektowanie sposobów na wprowadzanie przypadkowej I umyślnej twórczości.