Inauguracja 2012/ 2013
WYSOKI SENACIE,
SZANOWNI GOŚCIE,
BRACI STUDENCKA,
Jan Paweł II o sytuacji Polski i Polaków pisał w następujący sposób: ?Pięćdziesiąt lat zmagań z totalitaryzmem stanowi okres nie pozbawiony znaczenia opatrznościowego: wyrażała się w nim potrzeba społecznej samoobrony przed zniewoleniem całego narodu. Chodziło o samoobronę, która działała nie tylko w perspektywie negatywnej. Społeczeństwo nie tylko odrzucało hitleryzm jako system zmierzający do zniszczenia Polski, a z kolei komunizm jako system narzucony ze Wschodu, ale w swym oporze trzymało się wartości o wielkiej pozytywnej treści. Chcę powiedzieć, że nie chodziło o zwyczajne odrzucenie tamtych wrogich systemów. W owych czasach było to odzyskiwanie i potwierdzenie fundamentalnych wartości, jakimi społeczeństwo żyło i jakim pozostało wierne. Odnoszę się tu zarówno do stosunkowo krótkiego okresu okupacji niemieckiej, jak i do czterdziestu z górą lat panowania komunistycznego, w czasach Polski Ludowej.? (JP II s. 52)
Nasz współczesny święty pisze też, że taką heroiczną próbę nie każdy naród jest w stanie wytrzymać: ?Mój flamandzki kolega mówił: : ?My na Zachodzie nie bylibyśmy w stanie wytrzymać podobnej próby. A wy wytrzymacie?. Rzecz znamienna, że taką samą opinię usłyszałem, już jako papież, z ust jednego z wybitnych polityków europejskich. Powiedział: ?Jeżeli komunizm sowiecki pójdzie na Zachód, my nie będziemy w stanie się obronić. ? Nie ma siły, która by nas zmobilizowała do takiej obrony? (JP II, s.56)
I jakie daje ten nasz Polski Przewodnik Duchowy przesłanie na przyszłość? Zadaje on sobie i nam podobne pytanie. Brzmi ono następująco:
?Czego możemy się nauczyć z tych lat zdominowanych przez ?ideologię zła? i walkę z nim??
Na tak postawione pytanie odpowiada następująco:
?Myślę, że musimy nauczyć się przede wszystkim sięgania do korzeni. Tylko wtedy zło wyrządzone przez faszyzm czy komunizm może nas w jakimś sensie ubogacić, może nas prowadzić do dobra, a to niewątpliwie jest program chrześcijański. ?Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj? ? pisze św. Paweł (Rz 12, 21) Z tego punktu widzenia my w Polsce możemy mieć osiągnięcia. Stanie się tak jednakże pod warunkiem, że nie zatrzymamy się na powierzchni, nie ulegniemy propagandzie tego oświecenia, któremu w jakiejś mierze oparli się już Polacy w XVIII wieku, aby dzięki temu w wieku XIX zdobyć się na taki wysiłek, który potem, po I i II wojnie światowej doprowadził do odzyskania niepodległości. Hart ducha ujawnił się później w walce z komunizmem któremu Polska opierała się aż do zwycięstwa w roku 1989. Chodzi o to abyśmy tego zwycięstwa teraz nie zmarnowali. (J P II, s. 56)
Powtórzę tą ostatnia frazę J P II: ?Chodzi o to abyśmy po tym wielowiekowym heroicznym wysiłku tego zwycięstwa nie zmarnowali.?
Jak możemy to zrobić? W jaki sposób możemy nie zmarnować naszych wielowiekowych zmagań prowadzących do zwycięstwa ? Jakie wnioski możemy wysnuć z naszych poprzednich doświadczeń i na jaką dzisiejszą postawę je przekuć?
Oto jest pytanie ? Jak mamy dzisiaj postępować?
Bogacimy się, coraz piękniej wyglądamy, coraz ładniejszy jest nasz kraj ale jaką dzisiaj przyjąć postawę duchową? Nadal nie wiemy. Co gorsze wydaje się, że w głowach wielu Polaków nadal jest bardzo czerwono może bardziej niż było to 25 lat temu.
Uczelnia jest miejscem gdzie powinniśmy zadawać takie pytania. Czuje brzemię odpowiedzialności teraz za 6 tys. a wcześniej za 40 tys. studiującej młodzieży. Czuję to brzemię za ich późniejsze, już jako absolwentów, wybory.
Zadajmy więc pytanie : co charakteryzowało ?totalitaryzmy?, z którymi tak heroicznie walczyliśmy? Znając zagrożenie łatwiej będzie się nam przed nim obronić i łatwiej wytyczyć drogi wartościowej edukacji; jakich treści uczyć studentów aby w przyszłości potrafili obronić się przed wszelkim totalitaryzmem.
Wydaje się, że wspólną cechą faszyzmu i komunizmu jest przemoc symboliczna i zdolność do obrony przed przemocą symboliczną jest drogą do przekroczenia duchów przeszłości.
Co oznacza ta fraza ?przemoc symboliczna? ? ? Skupię się teraz na wyjaśnieniu tego pojęcia.
Rewolucję październikową wywołano w tym celu aby zorganizować państwo według teoretycznego pomysłu zwanego komunizmem. Władza państwowa Rosji Sowieckiej przyjęła ideologię komunistyczną jako obowiązującą w państwie i jako lepszą od jakiejkolwiek innej. Oznacza to, że w społeczeństwie Radzieckim zaczęli być preferowani ludzie wyznający przyjętą ideologię a odsuwani od awansu, czy wręcz fizycznie niszczeni ludzie sprzeciwiający się dominującej ideologii, czy obojętni wobec niej . Punktem odniesienia do oceny działania drugiego człowieka nie był uzyskany przez niego efekt praktyczny lecz zgodność z ideologią, zgodność z przyjętymi pryncypiami czy wręcz zgodność z obowiązującą procedurą. Krytykowana czy niszczona była osoba, która osiągnęła dobre efekty praktyczne ale postąpiła niezgodnie z przyjętą ideologią, niezgodnie z przekonaniami przełożonego, czy odstąpiła od obowiązującego regulaminu.
Według ideologii komunistycznej właściciele zakładów pracy a zarazem ich kierownicy zostali nazwani ?wrogami ludu? . Jest to przykład przemocy symbolicznej. Następnie zostali osądzeni i zesłani do łagrów ? to przykład przemocy materialnej.
Przyjęcie prymatu sfery symbolicznej nad materialną w państwach gdzie rządzili komuniści oznaczało prawo a nawet obowiązek moralny usunięcia ze ?zdrowego społeczeństwa? wrogów ludu. W praktyce komunistycznej oznaczało to odesłanie do obozów pracy i reedukacji wszystkich przedsiębiorców bez względu na to ile oni dobra dla społeczeństwa w sferze praktycznej zrobili.
Podobną praktykę stosowali faszyści. Uznali oni naród żydowski jako naród wrogi i niegodny rasy Panów. Swoje poglądy wcielili w życie i podjęli dzieło zagłady Narodu Żydowskiego.
Zanalizujmy hipotezę o przemocy symbolicznej nieco głębiej:
Mamy dwa poziomy rzeczywistości:
1. rzeczywistość materialna ? to świat rzeczy, roślin, zwierząt i ludzi oraz
2. rzeczywistość symboliczną ? składa się z opisu świata materialnego, ale też wartości czyli uznawanych preferencji i emocji.
Co łączy obie wymienione rzeczywistości ?
Jesteśmy wychowani w kulturze europejskiej, której fundamentem jest między innymi kategoria prawdy. Kategoria ta to głębokie przekonanie o potrzebie zgodności pomiędzy rzeczywistością materialną a jej symbolicznym opisem, czyli uznanie pełnej przystawalności obu tych sfer. Jeśli teraz zrekonstruujemy oświeceniowy styl myślenia a w szczególności myślenie Hegla to uzyskujemy następujący porządek myślenia i postępowania: przyjmiemy prymat rzeczywistości symbolicznej wobec materialnej. Zgodnie z myślą oświeceniową: świat materialny powinien zostać podporządkowany przyjętej teorii czy ideologii. Innymi słowy, rzeczywistość powinna zostać dostosowana do uznawanego jej opisu.
W kulturze oświeceniowej przyjmuje się, że wybory w zakresie porządkowania rzeczywistości materialnej dostosowujemy do ustaleń ideologicznych. Przekonania teoretyczne są wystarczającym powodem aby zastaną rzeczywistość zmienić do nowej postaci zgodnej z ideologią.
W XX wieku byliśmy świadkami niewyobrażalnych zbrodni, których źródła tkwią w myśleniu oświeceniowym. W carskiej Rosji podobnie jak i wielu innych krajach żyli i działali właściciele dużych przedsiębiorstw. Byli to zarazem twórcy powstającego wówczas przemysłu. Ci właściciele byli siłą sprawczą bogacenia się nowożytnych społeczeństw europejskich. W ideologii komunistycznej właściciele zakładów przemysłowych i majątków ziemskich zostali uznani jako źródło zła, jako przyczyna walki klas. Zgodnie z tą ideologią zostali napiętnowani moralnie i nazwani ?wrogami ludu?. Wraz z powstaniem Sowieckiej Rosji rozpoczęto przebudowę społeczeństwa według porządku teoretycznego opisanego w ideologii komunistycznej. W konsekwencji kierownicy dużych organizmów gospodarczych a później wszystkich zostali unicestwieni a co najwyżej w drodze łaski znaleźli się w łagrach i obozach pracy.
W Polsce po 89 roku odrzucono prymat ideologii w stosunku do rzeczywistości. Została przywrócona swoboda działalności gospodarczej. Dzięki temu granica oddzielająca świat dobrobytu i wolności obywatelskich przesunęła się z Łaby na Bug. Szczęśliwie Polska leży po stronie świata wolności.
Czym różnią się te dwa światy?
Jeśli znajdziemy odpowiedź na to pytanie to lepiej zrozumiemy sposób na przekroczenie myślenia oświeceniowego i przemocy symbolicznej.
W świecie zniewolenia obowiązuje prymat ideologii w stosunku do rzeczywistości. W podejściu oświeceniowym ludzie są przekonani, że świat rzeczywisty należy bezwzględnie kształtować według ustaleń teoretycznych.
Dzisiaj oświeceniowemu modelowi myślenia przeciwstawiamy model podmiotowy. W świecie wolności ludzie są przekonani, że rzeczywistość materialna i rzeczywistość teoretyczna są poziomami rozłącznymi i nie przystającymi do siebie. W płaszczyźnie teoretycznej rozwiązujemy problemy. Jednakże nie zawsze teoretycznie wypracowane rozwiązania ? po wdrożeniu do poziomu rzeczywistości ? prowadzą do oczekiwanych rozwiązań. Ponadto, zwykle rzeczywistość jest bardziej złożona niż jej fragmentaryczna teoretyczna reprezentacja wzięta do rozwiązania problemu. Często po wdrożeniu rozwiązania do poziomu rzeczywistości okazuje się, że pojawiają się nowe, nieprzewidywane a dodatkowe skutki towarzyszące oczekiwanym. Owe nieprzewidywane a dodatkowe skutki mogą być groźne dla człowieka. Tak się stało w przypadku wprowadzenia w życie społeczne i polityczne komunizmu. Obok dobrych i oczekiwanych skutków w postaci powszechności zatrudnienia, większego stopnia planowania zdarzeń gospodarczych i wielu innych pojawiły się nieprzewidywane skutki negatywne: ograniczenie wolności osobistej, totalna kontrola państwa, narastanie zachowań korupcyjnych i mafijnych i wiele innych.
Dzisiaj ten typ myślenia nazywany jest ?przemocą symboliczną?.
Dzisiaj możemy powiedzieć, że społeczeństwa, które doświadczyły komunizmu z ulgą przyjęły zakończenie jego panowania. Wprowadzenie ideologii komunistycznej w życie było mega skali chybionym eksperymentem. Niektórzy nazywają to jedną z największych zbrodni dokonanych na ludzkości. Czy nie należy dzisiaj wyciągnąć z tego wnioski? I nie tylko wycofać się z realizacji podobnych eksperymentów ale także wycofać się z myślenia, które leży u podłoża organizacji tego eksperymentu. Tym chybionym podejściem myślowym jest model oświeceniowy, w którym uznaje się prymat rozwiązań teoretycznych i ideologii ponad efekty i świadectwa materialne.
W aktualnym naszym myśleniu, które tkwi w modelu oświeceniowym, ideologia, prawo, normy są uznawane za ważniejsze i przy ich pomocy oceniamy oraz porządkujemy i przekształcamy rzeczywistość.
W modelu podmiotowym, przy pomocy którego przekraczamy myślenie oświeceniowe, ważny jest efekt materialny. Podmiot, człowiek pracuje aby pozyskać zapłatę, czy plon. Autonomiczny podmiot jest też aktywny dlatego aby podnieść sprawność swojego funkcjonowania. Jednakże w wyniku naszego działania możemy uzyskać negatywne efekty. Zdarza się, mimo, iż wiele natrudziliśmy się, że w żniwa zebraliśmy mniejszy plon niż zboże, które wysialiśmy wiosną. Kupiliśmy nową maszynę aby więcej wyprodukować i więcej zarobić a okazało się, że bank nas zlicytował za niespłacone raty kredytu wziętego na zakup tej maszyny.
Naszą aktywność oceniamy według uzyskanych efektów materialnych. Nieważne są jak świetlane mieliśmy teoretyczne plany, ważne jest co na ich podstawie uzyskaliśmy.
Praca w sferze symbolicznej, teoretycznej jest niezwykle cenna ale stanowi tylko przygotowanie do działania materialnego. Tak jak projekt domu nie jest domem. Jednakże projekt jest potrzebny po to aby przemyśleć to co chcemy wybudować. Niemniej jednak, projekt domu nie zastąpi nam domu. Stąd ostateczną ocenę jakości działania powinniśmy odnieść do materialnego dzieła a nie do jego teoretycznego projektu.
Oparcie się ?przemocy symbolicznej? polega więc na odróżnieniu sfery teoretycznej od sfery materialnej i sprawdzaniu jakości naszych działań według efektów materialnych a nie według zgodności z ideologią;
Powtórzę ostatnią frazę z cytatu J P II: ?Chodzi o to abyśmy po tym wielowiekowym heroicznym wysiłku tego zwycięstwa nie zmarnowali.?
W jaki sposób AHE może odpowiedzieć na wezwanie Naszego Papieża ?
Już to zrobiliśmy i to w następujący sposób: W AHE wprowadziliśmy Europejskie Standardy Edukacji. Dokonaliśmy tego nie naskórkowo a praktycznie. Nie tylko zmieniliśmy sprawozdawczość lecz dostosowaliśmy do standardów europejskich program i metody kształcenia. Obok innych form dydaktycznych wprowadziliśmy metodę projektową. Istotą tej metody jest sformułowanie projektu, materialne wykonanie go i końcowa ewaluacja. Jest to forma zgodna z wezwaniem J P II i jest sposobem uczenia się umiejętności obrony przed przemocą symboliczną. Jest to też sposób na przekazanie doświadczeń przez starsze pokolenie młodszym Polakom.
Metoda projektowa polega na sformułowaniu i rozwiązaniu problemu oraz materialnej realizacji go. Dopiero po uzyskaniu efektu materialnego następuje etap ewaluacji całości naszego wysiłku. W etapie ewaluacji oceniamy przebieg całości naszego działania: projekt, realizację oraz pozyskane materialne efekty.
Absolwenci tego rodzajów kształcenia uczą się odporności na przemoc symboliczną bo w efekcie kształcenia projektowego zdają sobie sprawę, że ta sama rzeczywistość może być opisana przy pomocy różnych teorii. Studenci do rozwiązania problemu przyjmują tą teorię, która ma przynieść pozytywne efekty praktyczne. W kształceniu projektowym ideologia, czy teoria naukowa są wtórne w stosunku do sfery rzeczywistości.
Mam nadzieję, że absolwenci AHE będą odporni na agitatorów zachęcających ich do mrzonek teoretycznych, które mają im przynieść raj na ziemi. Jestem też przekonany, że dzięki wprowadzonym Europejskim Standardom Edukacji praktycznie odpowiadamy na wezwanie J P II.
« WRÓĆ
