Dwa modele rozwiązywania problemów: modernistyczny i postmodernistyczny

Dwa modele rozwiązywania problemów: modernistyczny i postmodernistyczny

Aktualnie w nauce używane są dwa style rozwiązywania problemów: modernistyczny i postmodernistyczny zwany też ponowoczesnym. Nie wszyscy naukowcy zdają sobie sprawę z tego faktu, nie zawsze wystarczająco rozróżniają te modele i nie zawsze stosują właściwy. W tym i kilku następnych wpisach omówię oba style wskazując występujące pomiędzy nimi różnice.

Model modernistyczny

W stylu modernistycznym rozwiązywane są problemy zgodne z przyjętą w nauce teorią. Uczeni są przekonani, że rzeczywistość można opisać tylko przy pomocy jednej prawdziwej teorii. Sytuację, w której uczeni dostrzegą jakieś różnice pomiędzy wynikami teoretycznych obliczeń a danymi uzyskanymi bezpośrednio z doświadczenia odnoszącymi się do tego samego zjawiska fizycznego to interpretują je jako różnice wynikające z niedoskonałości opisu teoretycznego. Jednakże są przekonani, że w miarę rozwoju wiedzy i doskonalenia prawidłowego opisu teoretycznego różnice te zostaną zniwelowane.

W modelu modernistycznym rozwiązywanie problemów prowadzone jest według następującej procedury:
1. przedstawienie teorii opisującej zjawisko
2. pokazanie przykładowych rozwiązań problemów wykonanych na poziomie ogólnym
3. rozwiązanie kilku szczegółowych problemów. Rozwiązanie konkretnych przypadków uzyskuje się przez wstawienie do ogólnej teorii wartości zmiennych charakterystycznych dla konkretnego przypadku; konkretnego stanu rzeczywistości:

Etap 1. funkcja opisująca zjawisko - y = f(x, y, z ? )

gdzie f ? funkcja ; y ? wynik funkcji f ; x, y, z ? - zmienne funkcji f

Etap 2. przykładowe przekształcenia funkcji f

Opisywane przez funkcję f zjawisko może mieć różną postać. Równoważne przekształcenia funkcji f są przykładowym ogólnym opisem zjawiska.
Oto kilka różnych przykładów obrazu zjawiska f

Niech przykładowym zjawiskiem będzie prędkość poruszającego się pojazdu. Wówczas opisującą zjawisko funkcją jest:

- v = l / t

, gdzie v ? prędkość; l ? droga ; t ? czas

Rozwiązania ogólne to inaczej przekształcenia funkcji do postaci równoważnych jej.

- l = v / t    i    t = l / v

Etap 3. Rozwiązania szczegółowe:

Jakiś pojazd przejechał drogę o długości ? 100 m w czasie t = 10 s . Dla takiego konkretnego zdarzenia obliczamy prędkość poruszania się pojazdu. Wynosi ona:

Szczegółowe rozwiązanie problemu ? obliczenie prędkości poruszania się pojazdu, który drogę 100 metrów przejechał w ciągu 10 s polega na podzieleniu drogi przez czas zgodnie z przedstawioną funkcja f - y = f(x)

100 m / 10 s = 10 m/s

Rozwiązaniem problemu jest znalezienie prędkości poruszania się pojazdu i wynosi ona 10 m/s

W modelu modernistycznym jesteśmy przekonani, że istnieje jedna prawdziwa, prawidłowa i obiektywna teoria opisująca dane zjawisko. Brak takiej teorii, bądź występowanie pewnych niezgodności pomiędzy teoretycznymi wynikami a danymi uzyskiwanymi empirycznie oznacza, że uczeni jeszcze nie dość dokładnie poznali i opisali dane zjawisko. Jest to wskazówka do dalszych badań.
Dla przykładu: Uczeni badający w przeszłości nasz Układ Słoneczny gdy jeszcze nie była odkryta planeta Pluton zauważyli pewne różnice pomiędzy wynikami teoretycznych obliczeń a danymi empirycznymi uzyskiwanymi z obserwacji ruchu planet. Z tych różnic postawili hipotezę, że Układ Słoneczny jest bardziej złożony niż pierwotnie sądzili. Postawili hipotezę, że w układzie słonecznym jest jeszcze jedna planeta. Ustawili lunety w miejsce, gdzie przewidzieli, że może znajdować się tam ta planeta. W wyniku wnikliwych obserwacji potwierdzili teoretycznie postawiona hipotezę, że planeta faktycznie znajduje się w miejscu teoretycznie wyliczonym. W opisany sposób nastąpiło odkrycie planety Pluton.

W modernistycznym modelu rozwiązywania problemów uczeni są przekonani, że naukowy opis rzeczywistości adekwatnie opisuje jej kształt. Innymi słowy opis ten jest prawdziwy co do przedstawianego kształtu i obiektywny co do faktu występowania tego zjawiska.

Relację pomiędzy opisem a rzeczywistym zjawiskiem można przedstawić na następującym schemacie:





Rys. 1. Rzeczywistość można opisać przy pomocy teorii. Naukowy opis jest rozumiany jako jedyny, prawdziwy i obiektywny.

Rzeczywistość jest postrzegana poprzez opisującą ją teorię. Rzeczywistość materialna jest widziana jako szczególny przypadek zmienności ujętej w modelu teoretycznym.

Edukacja w modelu modernistycznym polega na uczenia teorii i teoretycznego rozwiązywania problemów. Udział praktyki w rozwiązywaniu problemów polega na wstawianiu do wzoru funkcji danych szczegółowych. Oznacza to, że edukację niemal w całości można ograniczyć do zabiegów symbolicznych. Wystarczy, że uczniowie w sali szkolnej zapamiętają wiedzę teoretyczną i teoretyczny sposób rozwiązywania problemów. Nie ma potrzeby aby ich teoretyczną wiedzę konfrontować z doświadczeniami praktycznymi. W modelu modernistycznym praktyka nie pociąga za sobą waloru heurystycznego gdyż w tym modelu nauki uczeni są przekonani, że całość kształtu rzeczywistości ujęta jest w opisie teoretycznym. Opis teoretyczny jest w zupełności wystarczający dla całkowitego i prawdziwego odzwierciedlenia rzeczywistości oraz do efektywnego oddziaływania na nią.

Model postmodernistyczny

W modelu tym uczeni są przekonani, że dany i ten sam fragment rzeczywistości można opisać przy pomocy wielu konkurujących ze sobą teorii. Każde z ujęć teoretycznych jest opisem innego aspektu tego samego fragmentu rzeczywistości. W ramach postmodernistycznej koncepcji nauki przyjmuje się przekonanie, że jeden teoretyczny opis rzeczywistości jest daleko niewystarczający dla zupełnego przedstawienia danego fragmentu rzeczywistości. Realna rzeczywistość jest wieloaspektowa i różnorodna. Teoretyczny opis jest prawdziwym odzwierciedleniem jakiegoś aspektu rzeczywistości. Jeden opis nie wyczerpuje bogactwa przejawiania się realnych rzeczy. Ponadto sam człowiek potrafi kreować bardzo różne jego sposoby odnoszenia się do rzeczywistości. Stosowanie wielu opisów do tego samego fragmentu rzeczywistości ma swoje praktyczne uzasadnienie.
Przykład:
Ten sam kawałek gruntu człowiek może traktować jako ogród, sad, miejsce budowy domu, drogi, uprawną rolę, miejsce wydobywania minerałów, plener malarski, miejsce do dokumentacji fotograficznej itd. Każdy użytek fragmentu gruntu wymaga odmiennego opisu, aby człowiek mógł wykonywać na nim zamierzone przez siebie czynności. Jeden opis jest opisem jest zabiegiem niewystarczającym i głęboko ograniczającym nasze zdolności do interpretacji i konceptualizacji zjawiska.
Osoba rozwiązująca problemy w modelu postmodernistycznym jest aktywna na dwóch poziomach: na poziomie symbolicznym oraz realnym.
Aktywność na poziomie symbolicznym polega: z jednej strony na wyborze koncepcji działania, na wyborze rodzaju interpretacji po to aby następnie rozwiązać szczegółowy problem w ramach danej interpretacji.
Jeśli fragmentu gruntu zamierzamy użyć jako ogród to formułujemy inny plan naszej aktywności, niż gdy zamierzamy wydobywać leżący tam pod powierzchnią humusu piasek.

Drugi rodzaj aktywności to realne oddziaływanie na materialną rzeczywistość. Sposób oddziaływania i przekształcania jej zależy i jest zaplanowane we wcześniej przyjętej strategii oraz szczegółowym planie działania.
Drugi poziom aktywności osoby rozwiązującej problem polega na działaniu materialnym. Osoba ta oddziałuje na rzeczywistość według wcześniej wybranej koncepcji działania a następnie według dokonanego rozwiązania symbolicznego.
W efekcie całości naszej aktywności: symbolicznej i materialnej uzyskujemy nową postać danego fragmentu rzeczywistości będącego przedmiotem oddziaływania.

W modelu ponowoczesnym nie dysponujemy jednym prawidłowym wizerunkiem rzeczywistości a wieloma różniącymi się i konkurującymi opisami. Człowiek jest aktywny na dwóch poziomach: materialnym i symbolicznym/ teoretycznym. Model ten można graficznie przedstawić w następujący sposób:

Człowiek zdaje sobie sprawę, że ten sam fragment rzeczywistości można różnorodnie opisać






Rys. 2. Model postmodernistyczny rozwiązywania problemów.

Procedura rozwiązywania problemów składa się z następujących etapów:

Etap 1. - sformułuj problem na poziomie materialnym.
Zapytaj się siebie jaki nowy stan rzeczywistości chcesz uzyskać w wyniku swojej aktywności ?
Zdiagnozuj aktualny stan rzeczywistości i sformułuj jaką nową jej postać chciałbyś uzyskać?

Etap 2. ? wybierz spośród wielu możliwych taką interpretację czy teorię zmienianego fragmentu rzeczywistości, przy pomocy której uzyskasz rozwiązanie / cel zdefiniowany na poziomie materialnym.

Dane zdarzenie czy fragment rzeczywistości można opisać przy pomocy wielu teorii. Poszukaj wiele istniejących ale różnorodnych opisów teoretycznych. Wybierz ten opis, taką interpretację według której uzyskasz poszukiwany na poziomie materialnym cel.
W przypadku, gdy brakuje interpretacji, przy pomocy której osiągniesz poszukiwany cel to sformułuj nową interpretację, przy pomocy której uzyskasz spodziewany efekt. Często dopiero przy pomocy nowej interpretację można uzyskać rozwiązanie. Zdarza się, że osoba aktywna nie jest w stanie znaleźć satysfakcjonujących interpretacji rozwiązywanego problemu. Interpretacje osiągane przy pomocy dotychczasowego stanu świadomości interpretacje są niewystarczające. Dobrze byłoby gdyby osoba aktywna jakoś wzbogaciła swoją świadomość. Wówczas, gdy osoba postrzeże problem w nowy sposób rozwiązanie zarówno teoretyczne jak i materialne staje się osiągalne. Zdarzenie takie jest w następujący sposób nazywane: osoba wzbogaciła swoją świadomość, czyli wykonała pracę podmiotowo-twórczą, a o problemie mówimy, że miał podmiotowo-twórczy charakter.

Etap 3. rozwiąż problem na poziomie symbolicznym przy użyciu wybranej interpretacji.
Oceń spodziewane korzyści i koszty działania. Podejmij decyzję o ewentualnym materialnym działaniu bądź zaniechaniu go. Może okazać się, że koszty i zagrożenia wynikające z przyjętego sposobu działania są zbyt wysokie. Wówczas należy zaniechać działania.
Dokonaj pierwszej ewaluacji przyjętego rozwiązania: porównaj czy przyjęta teoretyczna interpretacja problemu prowadzi do satysfakcjonującego rozwiązania? Czy uzyskasz pozytywne efekty na poziomie materialnym z przyjętej interpretacji i rozwiązania problemu? Jeśli wyniki będą niesatysfakcjonujące to zmień i przyjętą interpretację.

Etap 4. zrealizuj na poziomie materialnym rozwiązanie uzyskane symbolicznie.
Skonsumuj korzyści uzyskane z wykonanego projektu; zarówno w aspekcie materialnym jak i podmiotowym. Oznacza to zidentyfikowanie przyrostu realnej mocy podmiotu oraz przeznaczenie jej części mocy do dalszego rozwoju podmiotu; zwiększenia potencjału sprawczego osoby aktywnej.

Etap 5. dokonaj ewaluacji rozwiązania. Ewaluacja rozwiązania oznacza dokonanie przeglądu podjętych decyzji i zastanowienie się, czy w przyszłości podjęte decyzje można nieco zmodyfikować lub zmienić w tym celu aby osiągnąć cel, ten sam cel uzyskać łatwiejszą drogą lub też zmienić kształt samego celu na bardziej satysfakcjonujący.
Dokonaj przeglądu przebiegu swojego działania zarówno na poziomie: 1. symbolicznym jak i 2. materialnym oraz z punktu widzenia 3. rozwoju potencjału sprawczego podmiotu:

1. przeprowadź analizę rozwiązania teoretycznego z punktu widzenia uzyskanych nowych doświadczeń wynikających z praktycznej realizacji rozwiązania. Jeśli masz nowe pomysły to wprowadź je w następnej realizacji materialnej.
Zastanów czy wybrana teoretyczna interpretacja problemu rzeczywiście prowadzi do ulepszenia funkcjonowania podmiotu w sferze materialnej, czy podmiot uzyskał przyrost efektów swojej aktywności. Jeśli efekt ten nie nastąpił bądź efekt ten chcesz powiększyć dokonaj powtórnego przeglądu rozwiązania na poziomie teoretycznym i zmień to rozwiązanie do satysfakcjonującej postaci.
2. zastanów się czy możliwe jest też ulepszenie działania na poziomie materialnym. Który z etapów materialnej aktywności można ulepszyć, jakie można wprowadzić nowe narzędzia aby materialna realizacja przebiegała sprawniej?
3. zidentyfikuj efekty podmiotowo twórcze projektu. Identyfikacja ta pozwoli ci wykorzystać w przyszłości 1. nowo uzyskany potencjał sprawczy a ponadto 2. otworzy cię na przyszłą podmiotowo twórczą aktywność.

W przyszłości:
1. Podmiot może zidentyfikować i użyć nowo uzyskany potencjał sprawczy do nowych zadań
2. Podmiot może stawiać sobie wyzwania, czyli rozwiązywać problemy przekraczające aktualne możliwości sprawcze. Podejmując wyzwania można osiągać efekty wykraczające poza bieżący poziom zdolności sprawczych a ponadto jest to droga dalszego rozwoju podmiotowego.
Umyślna praca podmiotowa jest drogą umyślnego rozwoju potencjału sprawczego; rozwoju kompetencji podmiotowych.

Całość działań polegającą na osiąganiu nowej postaci rzeczywistości nazywana jest projektem podmiotowym. W wyniku takiego projektu zostaje wzbogacona zewnętrzna względem podmiotu rzeczywistość ponad stan dotychczasowy. Efekt ten uzyskiwany jest przez opanowanie efektywniejszego sposobu działania prowadzącego do realizacji wcześniej znanego celu.
Wzbogacenie to ma charakter lokalny a nie ogólny, powszechny. Działaniu projektowemu może towarzyszyć podmiotowy rozwój sprawcy, wzbogacenie jego świadomości a przez to sprawca uzyskuje drugi efekt w postaci wzrostu posiadanego potencjału sprawczego.

W następnym wpisie omówię szerzej model edukacji w modelu postmodernistycznym.

« WRÓĆ